دستورالعمل خوداظهاری در پایش محیط زیست

 تغيير نقش دولت از تصدی گری به سياست گذاري، هدايت و نظارت، توانمندسازي بخشهاي مختلف جامعه و تقویت فرهنگ خوداظهاری در پایش آلودگی های زیست محیطی از سوی صاحبان و مسئولین واحدهای تولیدی، عمرانی، خدماتی و ......    و همچنین افزایش فرهنگ حفاظت محيط زيست و افزايش توجه به حراست آن در کلیه بخش هاي مختلف جامعه از جمله اهداف اجرای طرح خوداظهاری در پایش می باشد.

 تاريخچه خوداظهاری در پایش محیط زیست

توسعه و گسترش منابع آلودگي از يك طرف و لزوم كوچك شدن مسئوليت هاي دولت از طرف ديگر موجب گرديد كه در ديدگاه سنتي در انجام كليه امور توسط دولت تغييري اساسي صورت گيرد. در اين راستا به موجب بند الف ماده 61 قانون برنامه چهارم كه در واقع نگاهي نو به پايش منابع آلودگي دارد خوداظهاري در پايش مطرح گرديد. از سال 1384 موضوع خوداظهاري در پایش آلودگی در فعالیت های مختلف اقتصادی اجرایی شده است.

-  بند الف ماده 61 قانون برنامه چهارم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی:

دولت مکلف است طرح خوداظهاری برای پایش منابع آلوده کننده را آغاز نماید. کلیه واحدهای تولیدی، خدماتی و زیر بنایی باید بر اساس دستورالعمل سازمان حفاظت محیط زیست نسبت به نمونه برداری و اندازه گیری آلودگی ها و تخریب های خود اقدام و نتیجه را به سازمان مذکور ارائه دهند. واحدهایی که تکالیف این بند را مراعات ننمایند، مشمول ماده( 30 ) قانون نحوه جلوگیری از آلودگی هوا مصوب 3/2/1374 خواهند بود.

-  ماده 30  قانون نحوه جلوگیری از آلودگی هوا:

کسانی که از انجام بازرسی ماموران سازمان حفاظت محیط زیست  برای نمونه برداری و تعیین آلودگی ناشی از فعالیت کارخانجات و  کارگاه ها و منابع تجاری بهداشتی و خدمات اماکن عمومی ممانعت به عمل آورده و یا اسناد و مدارک و اطلاعات مورد نیاز سازمان را در اختیار ایشان نگذارند و يا اسناد و مدارک و اطلاعات خلاف واقع  ارائه نمایند بر حسب مورد و اهمیت موضوع به جزای نقدی از پانصد هزار ریال تا پنج میلیون ریال و در صورت تکرار به حبس تعزیری از یک ماه تا سه ماه و جزای نقدی مذکور محکوم خواهند شد.

تبصره- در صورتی که ماموران سازمان حفاظت محیط زیست در جرائم موضوع این ماده همکاری یا مشارکت داشته باشند یا گزارش خلاف واقع ارائه نمایند علاوه بر محکومیت در هیات های رسیدگی به تخلفات اداری به حداکثر مجازات مقرر در این ماده محکوم خواهند شد.

 مستندات قانوني

-  ماده 192 برنامه پنجم توسعه كشور

به منظور کاهش عوامل آلوده کننده و مخرب محیط زیست کلیه واحدهای بزرگ تولیدی، صنعتی عمرانی، خدماتی و زیربنایی موظفند:

- طرح ها و پروژه های بزرگ تولیدی، خدماتی و عمرانی خود را پیش از اجرا و در مرحله انجام مطالعات امکان سنجی و مکان یابی براساس ضوابط مصوب شورای عالی محیط زیست مورد ارزیابی اثرات زیست محیطی قرار دهند. رعايت نتيجه ارزيابي توسط مجريان طرح ها و پروژه ها الزامي است. 

- نسبت به نمونه برداری و اندازه گیری آلودگي و تخریب زیست محیطی خود اقدام و نتیجه را در چارچوب خود اظهاري به سازمان حفاظت محیط زیست ارائه نمایند. واحدهایی که قابلیت و ضرورت نصب و راه اندازی سامانه (سیستم) پایش لحظه ای و مداوم را دارند باید تا پایان سال سوم برنامه، نسبت به نصب و راه اندازی سامانه (سیستم) های مذکور اقدام نمایند. متخلفین مشمول ماده 30 قانون نحوه جلوگیری از آلودگی هوا خواهند بود.

- مشخصات فنی خود را به نحوی ارتقاء دهند که با ضوابط و استانداردهای محیط زیست و کاهش آلودگی و تخریب منابع پایه بالاخص منابع طبیعی و آب تطبیق یابد. هزینه های انجام شده با تائید سازمان حفاظت محیط زیست به عنوان هزینه های قابل قبول مالیاتی این واحدها منظور می گردد. متخلفین مشمول پرداخت جریمه زیست محیطی، خسارت وارده را به خزانه واریز می نمایند و معادل صددرصد وجوه حاصله در قالب بودجه سالانه کشور به صندوق ملی محیط زیست جهت سالم سازی و رفع آلودگی ها و بهره برداری پایدار از منابع محیط زیستی واریز می گردد.

- ساير قوانين مرتبط:

 

- اصل 44 قانون اساسي جمهوري اسلامي ايران (واگذاري فعاليتهاي دولتي به بخشهاي غير دولتي به جز موارد استثنا شده مطابق اين قانون)

- ماده 24 قانون مديريت خدمات كشوري و آئين نامه هاي مربوطه (موضوع بررسي برون سپاري)

- مصوبه شماره 50876/ت33913/ه مورخ 84/8/25 هيات محترم دولت( موضوع كارآفريني)

- ماده 88 قانون برنامه چهارم ( واگذاري امور تصدي گري)

 گردش كار و فرايند خود اظهاري در پايش آلودگي

 طرح خوداظهاری در پایش با استفاده از توانایی آزمایشگاههای معتمد مطابق گردش کار ذيل به اجرا گذاشته می شود (نمودار 2):

- ابلاغ به واحد جهت انجام خود اظهاری از طرف سازمان: اداره كل از واحدها درخواست گزارش خوداظهاري مي كند. اگر اداره كل پارامترهاي مورد نظر براي سنجش را اعلام كند، واحد بايد نتايج اندازه گيري همان پارامترها را ارائه نمايد .در غير اينصورت بايد نتايج اندازه گيري پارامترهاي تعيين شده در شيوه نامه تعيين پارامترهاي مشمول خوداظهاري را ارائه دهد. همچنين فواصل زماني ارائه گزارش پايش توسط اداره كل اعلام مي گردد.

- درخواست پايش خروجي واحد: واحد از يكي از آزمايشگاه هاي معتمد درخواست مي كند تا نسبت به پايش خروجي هاي خود اقدام نموده و در صورت توافق با عقد قرارداد و یا خارج از آن طبق ضوابط و مقررات خوداظهاری نسبت به انجام موضوع اقدام می نماید.

- اعلام برنامه 10 روزه پایش به سازمان از طرف آزمایشگاه معتمد: لازم است حداقل 10 روز قبل از انجام پايش ، برنامه زماني (ترجيحا ماهانه) از سوي آزمايشگاه معتمد به ادارات كل و دفتر پايش اعلام گردد.

- پايش واحد: آزمايشگاه معتمد پس از اعلام برنامه زمانی ده روزه در زمان مقرر نسبت به پایش خروجی های واحد متقاضی اقدام خواهد نمود.

- اعلام نتایج حداکثر 10 روز پس از اندازه گیری از طرف آزمایشگاه معتمد: در خصوص ارائه گزارش پايش واحدها در قالب طرح خود اظهاري، آزمايشگاههاي معتمد موظفند نتايج پايش خود را حداكثر ظرف مدت 10 روز بعد از اندازه گيري به ترتیب اولویت به اداره كل استان محل استقرار واحد و واحد متقاضی ارسال نمايند.

- پردازش و ارسال داده ها به دفتر پايش: ادارات كل موظفند نتايج اندازه گيري را تجزيه و تحليل و حداكثر ظرف مدت يك هفته به دفتر پايش ارسال نمايند.

- بررسي و ارسال نتايج به معاونت محيط زيست انساني: دفتر پايش موظف است پس از بررسي، طي مدت يك هفته نتايج پايش هاي انجام شده را به معاونت محيط زيست انساني و يا دفاتر تخصصي ارسال نمايد.

- اعلام نتايج سالیانه پايش: آزمايشگاههاي معتمد موظفند فایل گزارش كامل پايش سالانه خود را به همراه نتايج مربوطه به اداره كل استان محل استقرار آزمایشگاه معتمد و دفتر پايش ارسال نمايند. ضمنا نسخه چاپی کامل فایل مربوطه نیز به اداره کل ارسال گردد.

- اعلام نتايج به ادارات کل از طرف واحد: واحد باید راسا نسبت به ارسال نتایج به اداره کل اقدام نماید.

- انجام اقدامات قانوني مورد نظر سازمان: ادارات كل گزارشات پایش را دریافت، کنترل و جهت انجام اقدامات قانوني  دراختیار مراجع ذیربط قرار می دهند.

 چارچوب ضوابط خوداظهاري واحدها در پایش آلودگي

بر اساس ماده 192 قانون برنامه پنجم توسعه به منظور کاهش عوامل آلوده کننده و مخرب محیط زیست کلیه واحدهای بزرگ تولیدی، صنعتی، عمرانی، خدماتی و زیربنایی موظفند نسبت به نمونه‌برداری و اندازه‌گیری آلودگی و تخریب زیست محیطی خود در چارچوب ضوابط خود اظهاری اقدام و نتايج را به سازمان ارائه نمایند.

نكته: انتخاب واحدهاي بالقوه آلاينده مشمول طرح خوداظهاري در پايش آلودگي بنا به صلاحديد ادارات كل محيط زيست استان ها يا دفتر پايش فراگير محيط زيست مي باشد.

در اين راستا واحدهايي كه مشمول طرح خوداظهاري مي باشند بايد در اجراي اين طرح همكاري هاي لازم را معمول داشته و موارد ذيل را رعايت نمايند:

- به منظور انجام خود اظهاري در پايش از يكي از آزمايشگاه هاي معتمد درخواست نمايند تا نسبت به پايش خروجي هاي آنها اقدام نمايد.

- واحدها موظف به انجام همکاری جهت نمونه برداری و پایش کلیه بخش ها و خروجی ها حسب تشخیص آزمایشگاههای معتمد و ادارات کل می باشند.

- در صورتیکه آزمایشگاه معتمد در حین انجام پایش، نمونه برداری های صورت گرفته را کافی ندانست، می بایست با ارائه دلایل توجیهی و منطقی و با هماهنگی اداره کل استان، نسبت به افزایش تعداد نمونه برداری صورت گرفته اقدام نماید و واحدهای مشمول موظف به انجام همکاری می باشند. 

- تسهيلات لازم جهت نمونه برداري بويژه از مكانهايي كه نمونه برداري به سختي انجام مي شود را فراهم نمايند از جمله نمونه برداري از دودكش ها و...

- با توجه به لزوم پایش  به صورت تصادفي و بدون هماهنگي قبلي، واحدهای مشمول موظف به همکاری لازم می باشند.

- واحدهای مشمول طرح خوداظهاری موظف به انجام پایش خروجی های خود در فواصل زمانی سه ماهه می باشند. این زمان حسب تشخیص اداره کل قابل کاهش می باشد.

 پارامترهاي مشمول خوداظهاري در پايش آلودگي

 

بر اساس تقسیم بندی صورت گرفته در ضوابط و معيارهاي استقرار صنايع و مراكز خدماتي، پارامترهای عمومی و شاخص برای منابع مختلف به شرح شيوه نامه شماره 12-2 مي باشد. ادارات کل موظفند با توجه به جداول فوق و نظرات کارشناسی استان نسبت به تعیین نوع پارامترهای مشمول خوداظهاری واحدها اقدام و مراتب را جهت اجرا به واحدها ابلاغ نمایند. در صورت عدم انجام این امر واحدها موظف به پایش پارامترهای مندرج در جداول یاد شده می باشند.

 واحدهاي مشمول نصب و راه اندازي سيستم هاي پايش لحظه اي و پيوسته

بر اساس ماده 192 قانون برنامه پنجم توسعه واحدهایی که قابلیت و ضرورت نصب و راه‌اندازی سامانه(سیستم) پایش لحظه‌ای و مداوم را دارند باید تا پایان سال سوم برنامه، نسبت به نصب و راه‌اندازی سامانه(سیستم) ‌های مذکور اقدام نمایند. متخلفین مشمول ماده(30) قانون نحوه جلوگیری از آلودگی هوا می‌شوند.گزارش پيشرفت كار را واحد ها بايد هر سه ماه يكبار به ادارات كل استان ها و دفتر پايش ارسال نمايند.

بند الف: واحد هاي مشمول مطابق جدول مندرج در شيوه نامه نصب و راه اندازي سيستم هاي پايش لحظه اي منابع  مشخص شده اند که بر حسب مورد و بنا به پیشنهاد ادارات کل و دفتر پایش و با تصویب کمیته آزمایشگاه معتمد قابل تعدیل می باشد.

بند ب: خوداظهاري پايش آلودگي توسط آزمايشگاههاي معتمد براي واحدهايي كه اقدام به نصب سامانه پايش لحظه اي نموده اند ، حسب تشخيص ادارات كل و دفتر پايش انجام خواهد شد.

 دستورالعمل هاي فني و استانداردها جهت اندازه گيري آلاينده هاي محيط زيست

بمنظور يكسان سازي روشها، دستورالعمل هاي فني و استانداردها جهت اندازه گيري آلاينده هاي زيست محيطي ، فهرستي از پارامترهاي بخش هاي فيزيكوشيميايي، بيولوژي و بیوتکنولوژی، هوا و صدا به همراه تجهيزات، روش هاي پيشنهادي، دستورالعمل فني و شماره استاندارد تهيه گرديده كه به شرح جدول شيوه نامه مربوطه مي باشد.

خوداظهاري در پايش آلودگي در مورد طرح ها و واحدهاي مشمول ارزيابي زيست محيطي

کلیه واحدهای بزرگ تولیدی، صنعتی، عمرانی، خدماتی و زیربنایی مشمول ارزيابي زيست محيطي موظفند دركليه مراحل انجام طرح در چارچوب ضوابط خوداظهاري، از طريق آزمايشگاههاي معتمد و يا سامانه پايش لحظه اي نسبت به ارائه نتايج پايش آلودگي اقدام نمايند.

دستورالعمل خوداظهاری در تخریب محیط

میزان تخریب ناشی از فعالیت های تولیدی، خدماتی و زیربنایی طبیعت شامل فعالیت های معدنی، خاک برداری، خاک ریزی، دپوی نخاله، تغییر مسیر رودخانه، قطع درخت و مشابه آن ها و بررسي هاي لازم باید بر اساس قوانين و مقررات مربوطه توسط مبادي ذيربط تعیین و ضوابط و دستورالعمل های لازم تدوين و تصويب گردد.

 موارد تفويض اختيار به ادارات كل حفاظت محيط زيست استانها

در راستاي سياستهاي دولت مبني بر تمركز زدايي در دستگاه هاي دولتي و اجرايي و در جهت اهداف سازمان به منظور تقويت وظايف حاكميتي و نظارتي و كاهش تصدي گري ها موارد ذيل در زمينه آزمايشگاه هاي معتمد به ادارات كل تفويض مي گردد:

الف- انجام امور مربوط به مراحل صدور، ارتقاء و تمديد گواهينامه شامل اطلاع رساني ، بررسي مقدماتي، مميزي و آزمون (تست) مقايسه اي در مواردي از پارامترهاي فيزيكو شيميايي، بيولوژي و بيوتكنولوژي، هوا و صدا  (باستثناي مواردي كه شرايط لازم براي سنجش آن پارامتر مهيا نيست) جهت طرح در كميته آزمايشگاه هاي معتمد

ب- اقدام در خصوص ميزان تنبيهات مترتب بر تخلفات آزمايشگاه هاي معتمد مرتبط با بندهاي ا الي 5 ماده 7 آئين نامه انضباطي و ارائه پيشنهاد ميزان تنبيهات در خصوص بندهاي 6 الي 10 ماده 7 شيوه نامه مذكور به دفتر پايش

پ- ارائه پيشنهاد در خصوص ميزان تشويقات و تخفيفات آزمايشگاه هاي معتمد به دفتر پايش

ت- انجام كليه امور مربوط به رويه كنترل آزمايشگاه هاي معتمد مطابق با شيوه نامه مربوطه

ث- مشاركت در تعيين پايه آزمايشگاه هاي معتمد براساس شيوه نامه مصوب

ج- ارزيابي مقدماتي جهت تعيين آزمايشگاه هاي معتمد برتر و معرفي آنها به دفتر پايش

چ- مشاركت در تصميم گيري در خصوص امورات مرتبط با آزمايشگاه هاي معتمد در قالب عضويت در كارگروه و كميته آزمايشگاه هاي معتمد